Internowanie było narzędziem, po które władze sięgały wobec osób postrzeganych jako zagrożenie dla ówczesnego systemu. Co ważne, odbywało się bez wyroku sądu. Osoba internowana mogła zostać odizolowana na wiele tygodni lub miesięcy, bez prawa do obrony i bez informacji, jak długo potrwa odosobnienie. W praktyce oznaczało to przerwanie życia rodzinnego i zawodowego oraz niepewność, która często utrzymywała się jeszcze długo po zwolnieniu.
Ustawa z 23 lutego 1991 r. stworzyła możliwość oceny tych działań z perspektywy prawnej, a jej przepisy obejmują również decyzje o internowaniu. To właśnie na jej podstawie można dziś dochodzić odszkodowania oraz zadośćuczynienia za szkody i krzywdy wynikające z izolacji.
Kto może otrzymać odszkodowanie i zadośćuczynienie?
Art. 8 ustawy wskazuje trzy zasadnicze grupy uprawnionych:
- osoba internowana,
- małżonek, dzieci i rodzice, jeśli osoba internowana zmarła.
Ustawa uwzględnia również sytuacje dzieci, których matki przebywały w miejscu odosobnienia w trakcie ciąży lub razem z dzieckiem — w takich przypadkach uprawnienia wynikają z art. 8b.
Jakie świadczenia przysługują za internowanie?
Odszkodowanie i zadośćuczynienie za internowanie mają charakter uzupełniający, ponieważ obejmują dwa różne obszary:
- odszkodowanie – szkody materialne, takie jak utrata możliwości zarobkowania i straty finansowe związane z izolacją,
- zadośćuczynienie – konsekwencje niematerialne, w tym stres, izolację, rozłąkę z bliskimi oraz wpływ warunków internowania na zdrowie.
Art. 8 ust. 1 wskazuje, że rekompensata obejmuje zarówno skutki wydania decyzji o internowaniu, jak i jej wykonania.
Jak przebiega postępowanie dotyczące internowania?
Aby uzyskać świadczenia, konieczne jest najpierw stwierdzenie nieważności decyzji. Dokonuje tego sąd okręgowy lub wojskowy sąd okręgowy — zgodnie z art. 1 i art. 2 ustawy. Sąd analizuje akta i może uzupełnić je o dodatkowe dowody. Po unieważnieniu decyzji informuje osoby uprawnione o możliwości ubiegania się o świadczenia (art. 6).
Wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie składa się w sądzie, który wydał postanowienie o nieważności. W przypadku decyzji związanych ze stanem wojennym obowiązuje termin 10 lat od uprawomocnienia się postanowienia (art. 8 ust. 2).
Zwrot mienia – dodatkowe uprawnienie wynikające z ustawy
Internowaniu często towarzyszyło zatrzymanie rzeczy osobistych. Ustawa przewiduje mechanizm, który pozwala tę kwestię uregulować. Zgodnie z art. 10:
- mienie zatrzymane podczas działań związanych z internowaniem podlega zwrotowi, jeśli znajduje się w posiadaniu jednostki państwowej,
- jeżeli zwrot nie jest możliwy, wypłacana jest równowartość ze środków Funduszu Reprywatyzacji,
- w sprawach o zwrot mienia Skarb Państwa reprezentuje jednostka, która je posiadała lub właściwy organ administracji.
Dzięki temu osoba pokrzywdzona może odzyskać to, co zostało zabrane, albo otrzymać pełną rekompensatę.
Znaczenie ustawy lutowej dla osób internowanych
Ustawa z 23 lutego 1991 r. jest jedyną podstawą prawną umożliwiającą pełne rozliczenie skutków internowania. Jej przepisy są przejrzyste i ograniczają świadczenia do dwóch elementów: odszkodowania oraz zadośćuczynienia. Nie przewidują żadnych innych dodatków ani ulg, co nadaje ustawie klarowny charakter.
Dzięki temu osoby, które doświadczyły izolacji bez wyroku sądu, mogą dochodzić swoich praw, a bliscy otrzymują narzędzie pozwalające uporządkować trudną historię rodzinną.
.jpg)
.jpg)